Về cách hiểu hai chữ ‘trồng người’ của giáo sư Trần Ngọc Thêm

Về cách hiểu hai chữ ‘trồng người’ của giáo sư Trần Ngọc Thêm

Giáo sư Trần Ngọc Thêm cho rằng, chữ ‘trồng’ trong ‘trồng người’ mang ý nghĩa áp đặt của giáo dục thời phong kiến, ‘con người được coi như cái cây’ (?).

Nêu lý do “cần chấm dứt sử dụng khái niệm “trồng người” để khai mở tư duy phản biện, giải phóng sức sáng tạo”, GS Trần Ngọc Thêm cho rằng, chữ “trồng” trong “trồng người” mang ý nghĩa áp đặt của giáo dục thời phong kiến, “con người được coi như cái cây”.

Bạn đang xem: Về cách hiểu hai chữ ‘trồng người’ của giáo sư Trần Ngọc Thêm

Cụ thể, sau khi trích dẫn lời Quản Trọng: “Kế một năm chi bằng trồng lúa, kế mười năm chi bằng trồng cây, kế trọn đời chi bằng trồng người. Trồng một gặt một ấy là lúa. Trồng một gặt mười ấy là cây. Trồng một gặt trăm ấy là người”, GS Trần Ngọc Thêm phê phán: “Vào thời phong kiến xưa thì cả Trung Quốc lẫn Việt Nam đều coi con người là đối tượng cần được giáo hóa; con người được coi như cái cây, hoàn toàn lệ thuộc vào môi trường một cách thụ động: Trồng ở đất này thì cho trái ngọt nhưng trồng sang đất khác có thể lại cho trái chua”.

Ở đây, chúng tôi chỉ xin trao đổi thuần về chuyện chữ nghĩa. Cụ thể, cách GS Trần Ngọc Thêm hiểu hai chữ “trồng người”, cũng như ý nghĩa câu nói “Thập niên thụ mộc, bách niên thụ nhân” của Quản Trọng.

“Thụ nhân” (樹人, trồng người)

Câu nói của Quản Trọng (nguyên văn chữ Hán): “一年之計, 莫如樹穀 ; 十年之計，莫如樹木; 終身之計，莫如樹人.”. Phiên âm: “Nhất niên chi kế, mạc như thụ cốc; thập niên chi kế, mạc như thụ mộc; chung thân chi kế, mạc như thụ nhân”.

Ở đây, Quản Trọng đặt các sự vật hiện tượng bên cạnh nhau để tạo liên tưởng, so sánh với cấp độ tăng dần, đối lập nhau, vừa có tính chất cân xứng, tương đồng, lại vừa mang tính chất bất cân xứng, dị biệt. Mặc khác, ông đã chơi chữ “thụ” 樹 trong “thụ cốc” 樹穀, “thụ mộc” 樹木, với “thụ” 樹 trong “thụ nhân” 樹人. Cùng là chữ “thụ” 樹, nhưng “thụ” trong “thụ cốc” 樹穀, “thụ mộc” 樹木 có nghĩa là “trồng trọt”, còn “thụ” 樹 trong “thụ nhân” 樹人 lại có nghĩa là “bồi dưỡng, dạy dỗ”.

– “Hán ngữ đại từ điển” giảng nghĩa 2 của “thụ” là “trồng trọt”, “vun xới” (chủng thực; tài chủng – 種植; 栽種); giảng nghĩa thứ 3 của “thụ” là “bồi dưỡng, dạy dỗ” (bồi dưỡng, tạo tựu – 培養, 造就), đồng thời hướng dẫn xem hai chữ “thụ nhân” 樹人.

– Mục “thụ nhân” 樹人, từ điển này giảng là “giáo dục, đào tạo nhân tài” (bồi dưỡng tạo tựu nhân tài – 培養造就人材), rồi trích câu nói của Quản Trọng “…Chung thân chi kế, mạc như thụ nhân” làm ví dụ.

Cũng cần nói thêm rằng, dù “thụ” 樹 với nghĩa là “bồi dưỡng, đào tạo” có trước, hay có sau khi Quản Trọng nói câu này, thì cũng không thay đổi được ý nghĩa của “thụ nhân”. Bởi không ai hiểu “thụ nhân” theo nghĩa đen là trồng người giống trồng cây, đào hố rồi bắt chôn chân tại chỗ, nên “hoàn toàn lệ thuộc vào môi trường một cách thụ động”, như GS Trần Ngọc Thêm suy diễn.

Như vậy, khái niệm “trồng người” ở đây được đối dịch từ hai chữ “thụ nhân”. Và hai chữ “thụ nhân” có thể dịch vừa sát vừa rõ nghĩa là “giáo dục, đào tạo nhân tài”, “bồi dưỡng nhân tài” (Từ điển của Nguyễn Quốc Hùng dịch là “nuôi dưỡng nhân tài”). Theo đây, lời của Quản Trọng có thể được diễn đạt là: “Kế một năm chi bằng trồng lúa, kế mười năm chi bằng trồng cây, kế trọn đời chi bằng đào tạo/bồi dưỡng nhân tài…”.

Tuy nhiên, thành ngữ tục ngữ hay khẩu hiệu muốn truyền bá, lưu hành rộng rãi, tất phải ngắn gọn súc tích. Thế nên, lời Quản Trọng về sau được cô đọng thành: “Thập niên thụ mộc, bách niên thụ nhân”. Việc đối dịch “bách niên thụ nhân” thành “trăm năm trồng người”, giữ lại cách chơi chữ trong nguyên văn chữ Hán, lại đảm bảo ngắn gọn. Và “trồng người” không chỉ được hiểu theo nghĩa hẹp “đào tạo nhân tài”, mà là sự nghiệp giáo dục đào tạo trong nhà trường nói chung.

Trồng cây – trồng người

Vì sao Quản Trọng liên tưởng chuyện trồng cây với chuyện giáo dục con người? Ấy là bởi sự vun xới, chăm sóc bảo vệ sớm hôm, từ lúc cây còn là cái mầm bé tí ti cho đến khi thu hoạch là cả một quá trình công phu vất vả sớm hôm, chẳng khác nào chuyện dạy dỗ, đào tạo một con người từ bé đến lúc thành tài.

Xem thêm : Chuyên trang Infonet Báo VietnamNet

Mặt khác, “thụ cốc” (trồng lúa) được Quản Trọng so sánh với “thụ mộc” (trồng cây); rồi “thụ cốc”, “thụ mộc”, lại được đặt cạnh “thụ nhân” (trồng người), mục đích để so sánh các loại “thụ” (trồng) và “hoạch” (gặt hái thành quả) khác biệt nhau đến mức nào.

Với trồng lúa, phương thức canh tác không phù hợp thì sẽ thất bát. Nhưng thất bát hay bội thu, thì cũng chỉ sau một vài vụ là có thể rút kinh nghiệm. Với trồng cây thì sự tổn thất về thời gian, tiền bạc sẽ lớn hơn trồng lúa rất nhiều. Ấy vậy nhưng trồng lúa, trồng cây cũng không bằng trồng người. Giáo dục con người, bồi dưỡng nhân tài là kế chung thân (một đời), bách niên (lâu dài). Nếu giáo dục đúng thì lợi ích sẽ dài lâu và gấp trăm gấp bội lần. Nhưng nếu phương pháp sai lầm, thất bại thì cũng di hại đến nhiều đời.

Có thể hiểu thông điệp cốt lõi trong lời nói của Quản Trọng là: 1/ Giáo dục, đào tạo nhân tài là kế sách quan trọng và lâu dài, không thể “ăn xổi ở thì”, “xây nhà từ nóc”; 2/ Đầu tư cho giáo dục tuy lâu dài, khó khăn nhưng lợi ích thu được thì vô cùng to lớn và dài lâu.

Hai chữ “thụ nhân” 樹人 (trồng người) không liên quan “khái niệm hội tụ ở mức độ rất đậm đặc tính thụ động của người Việt Nam”; không hề nói lên cái ý chế độ phong kiến coi con người “như cái cây, hoàn toàn lệ thuộc vào môi trường một cách thụ động” như cách hiểu suy diễn của GS Trần Ngọc Thêm.

Hoàng Tuấn Công.

Tiếng Việt – Văn Việt – Người Việt là chuyên mục mới trên báo Nông nghiệp Việt Nam, được đặt theo tên một cuốn sách của Giáo sư Cao Xuân Hạo, nhà ngữ học và là một trí thức tinh hoa của đất nước.

Tên chuyên mục cũng nói hộ sự kỳ vọng kiến tạo và chấn hưng những giá trị đang bị xô lệch bởi cơn bão thời đại vốn lẫn nhiều gió độc. Ở đây, các nhà nghiên cứu và người Việt nói chung quan tâm đến văn hóa dân tộc sẽ góp tiếng nói sâu sắc, chính trực trong một khát vọng chung nhằm góp phần xây dựng những nền tảng quan yếu cho một xã hội tốt đẹp trong hiện tại và cho tương lai.

Rất mong nhận được sự ủng hộ, chia sẻ và cộng tác của những bậc thức giả cùng bạn đọc yêu mến!

Bài viết cho chuyên mục xin được gửi về Báo Nông nghiệp Việt Nam, 14 Ngô Quyền, Hà Nội. Email: [email protected].

Hoặc liên hệ người phụ trách chuyên mục: Ông Tô Đức Huy, Trưởng ban Thư ký Tòa soạn; Điện thoại: 0913.378.918; Email: [email protected].

NNVN

Bạn đang đọc bài viết Về cách hiểu hai chữ ‘trồng người’ của giáo sư Trần Ngọc Thêm tại chuyên mục Tiếng Việt – Văn Việt – Người Việt của Báo Nông Nghiệp Việt Nam. Mọi thông tin góp ý và chia sẻ với Báo Nông nghiệp Việt Nam xin vui lòng gửi về hòm thư số điện thoại, zalo: 0369024447.

tin liên quan

Xem thêm : Vòng 24 V-League 2019: Chờ Hà Nội lập kỷ lục

GS.TS Andrea Hoa Pham: Khi ghi danh cho con mình học thêm tiếng Anh với ‘người nước ngoài’, phụ huynh cần biết rõ ‘lai lịch’ và khả năng của người dạy.

Cộng đồng người Cor hiện còn lưu giữ nhiều di sản văn hóa đặc sắc, trong đó lễ hội mừng mùa có ý nghĩa tương đương như Tết Nguyên đán của người Việt…

Từ rất lâu, những guồng xe nước trên sông Vệ, đặc biệt là trên sông Trà Khúc đã trở thành biểu tượng của đức tính kiên trì, bền bỉ của người nông dân Quảng Ngãi.

Doanh nhân Phan Minh Thông: Khi xuất bản cuốn sách ‘Sáng tạo không giới hạn trong kinh doanh’ vào năm 2017, tôi khá lo lắng. Không biết người ta có thích sách doanh nhân viết không?

Trong xã hội tất phải có thái độ ôn hòa, tình thân ái mới đậm đà, dây liên lạc của đồng bào mới khăng khít, kẻ nam người bắc coi nhau như một nhà,…

Quan thanh liêm thì pháp luật mới công bằng, quan tham thì pháp luật không khỏi thiên lệch, pháp luật công bằng thì nước thịnh yên, pháp luật thiên lệch thì nước suy dân hại…

Tuyển tập truyện ngắn do Nhà xuất bản Văn Học ấn hành nhân dịp kỷ niệm 5 năm thành lập Công ty sách Sbooks, đã hé lộ nhiều gương mặt văn chương mới.

Chúng tôi tìm thấy khoảng gần 30 bài báo kí tên N.C mang những tiêu đề rất tiêu biểu cho con người yêu nước, thương dân và nặng lòng với văn hóa dân tộc…

Sau khi tiểu thuyết ‘Mảnh đất lắm người nhiều ma’ xuất bản và liền ngay năm đó được giải nhất về tiểu thuyết của Hội Nhà văn Việt Nam, tên tuổi Nguyễn Khắc Trường nổi như cồn. Ông trở thành biểu tượng, thành nhân vật số một của tỉnh Bắc Thái (cũ).

Những địa danh Cần Thơ nói riêng hay Nam Bộ nói chung, thường gắn với chữ CÁI. Và phải mất nhiều năm tôi mới hiểu được một chút về chữ này.

Năm 1977, chúng tôi về Ô Môn xây dựng Viện Lúa, khi ấy khuôn viên 360ha là cánh đồng hoang còn rất nhiều lung đìa. Mùa tát cá sau Tết là hấp dẫn nhất…

Năm 2019, tổ chức Getty Images xếp Cần Thơ là một trong 15 thành phố có kênh rạch đẹp nhất thế giới, sánh vai cùng Venice, St. Petersburg, Amsterdam, Bruges, Florida…

Nhận thông báo khi bài viết có sự thay đổi

Giúp nongnghiep.vn sửa lỗi !

Nguồn: https://cakhiatv.bet
Danh mục: News